Ngày 5 tháng 8 năm 2022

Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 55 được tổ chức tại Phnom Penh, Campuchia vào ngày 3 tháng 8 mà không mời Bộ trưởng Ngoại giao của chính phủ quân sự Myanmar. Hội nghị đưa ra tuyên bố về vấn đề Myanmar, cho rằng việc chính phủ quân sự hành quyết 4 nhân vật đối lập một tuần trước hội nghị là bước thụt lùi nghiêm trọng đối với nỗ lực của ASEAN nhằm hỗ trợ Myanmar thúc đẩy kế hoạch hòa bình và tiến tới hòa giải dân tộc, đồng thời cũng không tôn trọng cơ chế luân phiên của ASEAN. Chủ tịch Campuchia và Đặc phái viên ASEAN Myanmar.

Tuyên bố nêu rõ rằng Myanmar không đạt được tiến bộ nào trong việc thực hiện sự đồng thuận 5 điểm và chỉ ra rằng nếu không có tiến triển nào về mặt này thì việc tiếp xúc thêm với chính phủ quân sự Myanmar sẽ có ý nghĩa hạn chế. Với việc hành quyết bốn nhân vật ủng hộ dân chủ, tình hình ở Myanmar còn tồi tệ hơn trước khi có được sự đồng thuận năm điểm. Thủ tướng Campuchia Hun Sen, người giữ chức chủ tịch luân phiên, cho biết nếu chính quyền quân sự Myanmar xử tử nhiều tù nhân chính trị hơn, ASEAN sẽ buộc phải xem xét lại sự đồng thuận 5 điểm.

Bộ trưởng Ngoại giao Singapore, Tiến sĩ Vivian Balakrishnan một lần nữa kêu gọi chính quyền Myanmar thả tất cả những người bị giam giữ chính trị, bao gồm cả cựu Tổng thống được bầu cử dân chủ Win Myint và cựu Cố vấn Nhà nước Aung San Suu Kyi, đồng thời cho phép Đặc phái viên ASEAN Myanmar liên hệ với các bên liên quan. Sau cuộc họp, ông đăng trên Facebook rằng ASEAN không thể cho phép mình bị bắt làm con tin, cũng như không thể cho phép những khó khăn hiện tại làm xói mòn vị thế cốt lõi và sự đoàn kết của ASEAN.

Nhận xét trên cho thấy các quốc gia thành viên ASEAN đã chán ngấy và bất lực trước sự trì hoãn trong vấn đề Myanmar, bởi thực tế ASEAN có thể làm được rất ít đối với công việc nội bộ của Myanmar. Cái gọi là đồng thuận năm điểm đề cập đến sự đồng thuận mà ASEAN đạt được tại cuộc họp của các nhà lãnh đạo đặc biệt tổ chức tại Jakarta vào tháng 4 năm ngoái để thảo luận về vấn đề Myanmar và đã mời lãnh đạo chính phủ quân sự Myanmar Min Aung Hlaing tham gia, bao gồm: chấm dứt ngay bạo lực, Tham gia đối thoại mang tính xây dựng với tất cả các bên ở Myanmar, bổ nhiệm đặc phái viên ASEAN để tạo điều kiện đối thoại, nhận viện trợ và cho phép đặc phái viên đến thăm Myanmar.

Mặc dù Min Aung Hlaing đồng ý với năm điểm này nhưng ông không thực hiện chúng. Ông tiếp tục đàn áp phe đối lập bằng quân sự và từ chối cho phép đặc phái viên ASEAN gặp Aung San Suu Kyi và những người khác. Vì vậy, hội nghị thượng đỉnh ASEAN vào tháng 10 năm ngoái đã đưa ra quyết định hiếm hoi là không cho phép Min Aung Hlaing tham dự cuộc họp. Năm nay, Campuchia đang chủ trì đất nước, Thủ tướng Hun Sen muốn đích thân thuyết phục chính quyền quân sự nên phái đoàn Campuchia cũng đã đến thăm Myanmar hai lần nhưng đều trở về không thành công. Chính phủ quân sự gần đây tuyên bố sẽ gia hạn tình trạng khẩn cấp thêm sáu tháng.

Có thể nói Myanmar là một quốc gia thành viên rắc rối kể từ khi gia nhập ASEAN vào năm 1997. Lúc đầu, vấn đề Rohingya đã thu hút sự chú ý và lên án của thế giới, thậm chí còn hứng chịu các lệnh trừng phạt kinh tế từ Châu Âu và Hoa Kỳ. Sau đó xảy ra cuộc đảo chính quân sự vào tháng 2 năm ngoái, khiến vấn đề càng thêm phức tạp.

Không còn nghi ngờ gì nữa, tình hình nội bộ phức tạp của Myanmar có yếu tố lịch sử đặc biệt cũng dẫn đến việc quân đội độc chiếm nhiều lĩnh vực và nắm quyền trong thời gian dài. Tuy nhiên, điều này cũng tạo cơ hội cho các cường quốc can thiệp. Myanmar không may trở thành con tốt trên bàn cờ lớn trong ván cờ giữa Mỹ và Trung Quốc. Tháng trước, Min Aung Hlaing cũng đã đến thăm Nga, Ngoại trưởng Nga Lavrov cũng dẫn đầu phái đoàn đến Naypyitaw một ngày hôm kia và bày tỏ sự ủng hộ đối với “nỗ lực ổn định tình hình ở Myanmar” của chính phủ quân sự. Đầu tháng trước, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cũng đã đến thăm Myanmar.

Đối mặt với các biện pháp trừng phạt gay gắt từ phương Tây, chính phủ quân sự Myanmar đã quay sang Trung Quốc và Nga để tìm lối thoát. Hiện tại, Trung Quốc, Nga, Châu Âu và Hoa Kỳ đang bất hòa với nhau. ASEAN sẽ gặp khó khăn hơn trong việc giải quyết các vấn đề của Myanmar nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến sự thống nhất và hòa bình của ASEAN đóng vai trò trung tâm. Như tuyên bố từ Bộ Ngoại giao nước tôi đã nêu, cuộc họp ngoại trưởng này được tổ chức trong một "thời kỳ rất hỗn loạn và khó chịu." Việc Nga xâm chiếm Ukraine và tình hình ở eo biển Đài Loan đã leo thang mạnh mẽ do chuyến thăm của Hạ viện Hoa Kỳ. Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi tới Đài Loan, cả hai vấn đề mà ASEAN đều phải giải quyết. Dù là vấn đề cấp bách nhưng vấn đề Myanmar đã trở thành “nỗi xấu hổ” đối với ASEAN vào thời điểm này.

Tuy nhiên, ngoài việc tiếp tục gây áp lực lên chính quyền quân sự dựa trên sự đồng thuận 5 điểm, ASEAN dường như không có chiến lược tốt nào khác. Đây có lẽ là vấn đề nội bộ khó khăn nhất trong lịch sử ASEAN. Chừng nào nguyên tắc chung của Hiến chương ASEAN về không can thiệp vào công việc nội bộ của các nước thành viên vẫn không thay đổi thì sẽ khó có những nỗ lực hơn nữa để thay đổi thái độ của chính quyền quân sự Myanmar. Vì vậy, khó có hành động cụ thể nào tại hội nghị ngoại trưởng, và ngay cả khi hội nghị thượng đỉnh được tổ chức vào cuối năm, việc đề xuất bất kỳ kế hoạch mới nào cũng sẽ không dễ dàng. Vấn đề Myanmar có thể sẽ gây khó khăn cho ASEAN trong thời gian dài, trừ khi chính quyền quân sự Myanmar có thể thay đổi đường lối dựa trên lợi ích quốc gia lâu dài của Myanmar. Min Aung Hlaing tuyên bố rằng sự đồng thuận 5 điểm có thể được thực hiện trong năm nay và tôi hy vọng anh ấy có thể thực hiện lời hứa này.